Türkiye’nin enflasyonla mücadelesinde dün eşit geçiş yaşandı. Boynunu büktüm diyenler, diz çöktüreceklerini söyleyenler, düşüş trendindeyiz diyenler oldu! 1.5 yıl sonra Türkiye’de enflasyon ‘baz etkisi’ ile yükselişini durdurdu. Peki fiyatlarda bir düşüş görmezken enflasyondaki düşüş nasıl oluyor? Buradaki ekonomi, finans ve matematik alanlarına okuryazarlık katkımız bu olsun. Rakamlarla anlatalım, grafiklerle anlatalım, yazılı olarak anlatalım, ekonomistler bile zaman zaman. Ne dersiniz?
“Enflasyon nasıl hesaplanır?” Kısmından başlayalım, önce kolaylaştıralım.
Toplumda belli işler ve hizmetler alınır. Ev kiralamak, ekmek, yakacak, giyecek almak, diş çektirmek, ev temizletmek hakkında. Bunlardaki fiyat değişimleri hesaplanır. Hepsinde hızlı yükseliş veya düşüş enflasyondur. Bunlar, kullanım oranlarına göre ‘ağırlıklı’ endekslerle hesaplanır. Burada kolay matematiği açıklayacağız.
Örneğin herkes ekmek alıyor ama herkes kirada yaşamıyor ya da herkes elektrik kullanıyor ama herkes doğalgaz kullanmıyor. Bunlar için TÜİK var.
İstatistik bir sosyal bilimdir. Buna dayanarak bir sepet yapılır. Yiyecek ve alkolsüz içecekler, Alkollü içecekler ve tütün, Giyim ve ayakkabı, Barınma, Barınma, Sağlık, Ulaşım, Haberleşme, Eğlence ve kültür, Eğitim, Lokanta ve oteller, Çeşitli mal ve hizmetler ana kümeler altında Her ay 409 iş ve hizmet Farklı bölgelerden ve farklı dönemlerde toplanan fiyatlar ile endeks bazında hesaplanmaktadır.
Bu grafikte TÜİK’in 2020-2022 dönemi için yıllık, yılbaşına göre kümülatif ve 12 aylık ortalama enflasyon hesaplamalarını görüyoruz.
Önümüzdeki ay yeşil ve sarı çubukların bire bir dönemi gösterecekleri için dengelenmesi gerekiyor. Uzun bir aradan sonra sarı çubuk da bir önceki aya göre geriledi. Gelelim nedenine.
İşte 2020-2022 dönemi için aylık enflasyon çubukları! Geçen yıl bu zamanlar en uzunları düşünülürse düşüş burada başlıyor.
Önce Dr. Mahfi Eğilmez diye kısaca anlatalım. Bu rakamlar geçen yılın ve bu yılın başındaki aylık enflasyon oranlarıdır. Geçen yıl Kasım ayında 3,51 olan enflasyon bu yıl Kasım ayında 2,88 oldu.
Kabaca, Aralık 2022’de aylık enflasyon yüzde 13’e ulaşsa bile bu enflasyon ‘baz etkisiyle’ düşecek. Periyodik verilerde geçen yıla göre, geçen aya göre, 5 yıl önceye göre, 2013 yılına göre derken ‘baz’ olan tarih ‘baz’ oluyor. Kaynak: Mahfi Eğilmez
Kolay bir açıklamayla Kasım 2022 enflasyon oranı olan 84,39’dan gerçek rakamları çıkarıp yerine beklentiler koyarsak. Nisan 2023 enflasyonu yüzde 50’ye ulaşacak.
Öyleyse o temel notayı bırakalım; 2020 ile 2021 Eylül ortası arasında 21 aylık ortalama enflasyon artışı yüzde 1,24 oldu. Yani yüzde 2 normal şartlarda göz ardı edilebilecek bir oran değil.
Şöyle de düşünebilirsiniz; Geçen yıl kasım başında aldığınız 100 liralık eser ay sonunda 103,51 oldu. Bu yıl kasım başında 100 liraya aldığınız bir parça ay sonunda 102,88 oldu.
Şimdi Prof. Dr. Hakan Kara’dan bahsedelim. Hatta bırakalım anlatsın ?”Baz etkisi nasıl hesaplanır?”
-
Kasım 2022 yıllık enflasyon %84,4
-
Aralık 2021’de aylık enflasyon %13,6 oldu
-
Bu yılın Aralık ayında, aylık inf. %2 gelirse
Aralık 2021 hesaptan çıkıp Aralık 2022’ye girdiğine göre 2022 yıl sonu enflasyonu 84,4 – 13,6 + 2 = %72,8 olacak değil mi?
Cevap: HAYIR
Çünkü başlangıçta enflasyon endeks ile hesaplanmaktadır. Yukarıda anlatılmaya çalışılan matematik sadece kolay matematik ve finansal okuryazarlık kısmıdır. Hakan Kara işin hesabını daha gerçek yapar. Bakalım ne doğru?
twitter.com
Doğru hesaplama için % değişimden değil endeksten gitmek gerekiyor.
-
Kasım 2021 TÜFE=100 olsun
-
Aralık 2021 TÜFE = 113,6
-
Kasım 2022 TÜFE=184,4
Aralık 2022 aylık enflasyonu %2 ise Aralık TÜFE 184,4*(1,02) = 188,1 olacaktır. 2022 yıl sonu enflasyonu[(188.1/113.6)-1]*100 = %65,6Bu mümkün.
Alaattin Aktaş gibi söyleyelim: “Temel etki sayesinde, matematik sayesinde!”
Fiyatlar yükselmeye devam edecek. Ve kimse fiyatların düşeceğini söylemiyor. Ancak yıllık enflasyon oranındaki düşüş, fiyatlar düşüyormuş gibi sunulacaktır. Alıcı olduktan sonra neden olmasın!
Bu matematiksel bir gerçektir.
Yıllık artış hesabından yüksek oran çıkarılıp yerine düşük oran girilir.Kaynak: Enflasyonda Yeni Dönem
Son benzetme ise Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu yapsın o zaman!
64.media.tumblr.com
Bir araba 90 km/s hızla uzaklaşıyor (bu yıllık enflasyon), onu başka bir araba 50 km/s hızla takip ediyor (bu yıllık gelir artışı).
Giderek, ortadaki boşluk açılıyor (bu, satın alma gücünün erimesidir).
Öndeki araç 80-85 km/s hıza düşerse iki araç arasındaki fark açılmaya devam eder.Kaynak: Büyük enflasyon demagojisi kapıda
Kısaca ve net olarak; düşen değil, daha az yükselen fiyatlar… Sizce?
